Stonka ziemniaczana to najgroźniejszy szkodnik ziemniaków w Polsce
Chrząszcz ten jest mieszaniną koloru kremowego i czarnego, czasami z plamkami, o wydłużonym ciele [około 1 cm]. Nazywana jest również pluskwiakiem ziemniaczanym lub dziesięcioliniową stonką ziemniaczaną (po łacinie: Leptinotarsa decemlineata). Oficjalnie w Polsce został odnotowany w 1982 roku w Rybniku na Śląsku. Uważa się, że jego pierwotnym środowiskiem życia jest ziemniak. Jednak można ją spotkać również w większości krajów europejskich, a nawet w Australii i południowej Afryce.
Wydaje się, że gatunek ten przywędrował z Ameryki poprzez transporty żywności – ziemniaków, podczas gdy wcześniej cała literatura naukowa za miejsce jego pochodzenia uznawała Amerykę Północną. Musiało to być spowodowane intensyfikacją światowego handlu z żywność, zwłaszcza produkty ziemniaczane.
Stonka ziemniaczana posiada system kojarzenia wielokrotnego, dlatego możliwe jest znalezienie więcej niż jednego ojca jednego potomstwa, co daje możliwość rozprzestrzeniania się nowych kombinacji genów poprzez reprodukcję płciową. Może to stanowić przewagę ewolucyjną, która ułatwia adaptację do eliminacji przez wrogów naturalnych i pestycydy. Pojedyncze larwy żerują na liściach ziemniaka, a następnie przechodzą do gleby, gdzie ulegają przepoczwarczeniu i przeobrażają się w dorosłe chrząszcze. Osobniki dorosłe pojawiają się w lipcu lub na początku sierpnia i żyją około 1-2 miesięcy. Preferują słoneczną pogodę w temperaturze od 21°C do 35°C, ale mogą przetrwać również mroźne noce, ponieważ zaraz po takich zimnych okresach spada deszcz. Przyjmuje się, że stonka ziemniaczana żywi się głównie ziemniakami ale może również atakować inne rośliny psiankowate (papryka, pomidor), zwłaszcza gdy ich żywiciel ziemniaczany nie występuje lub występuje bardzo rzadko. Stonka ziemniaczana może uszkadzać sadzeniaki ziemniaka, odcinając ogonki liściowe i pozostawiając charakterystyczny ślad na blaszce liściowej. Dorosłe osobniki żerują czasem na kwiatach ziemniaka. W większych populacjach stonki mogą całkowicie zniszczyć pole ziemniaków, jeśli nie ma naturalnych wrogów ograniczających dynamikę jej populacji.
Nasileniu występowania tego szkodnika sprzyja monokultura ziemniaka z częstym stosowaniem pestycydów, co uniemożliwia rozwój naturalnych wrogów, którzy w normalnych warunkach pomogliby w jego zwalczaniu. Ponadto, ostatnie badania wykazały, że płodozmian sprzyja reprodukcji samic poprzez ograniczenie dostępu do składników odżywczych dostępnych tylko z ziemniaków – tj. glukozynolanów, które są ważne dla larw i samic stonki ziemniaczanej.
Stonka ziemniaczana jest typowym gatunkiem migrującym, dlatego trudno jest określić miejsce jej pochodzenia, a rozprzestrzeniać się może poprzez czynniki naturalne, takie jak przepływ wiatru lub działalność człowieka (np. transporty produktów ziemniaczanych). Jego sezon występowania jest wydłużony, a ostatnie obserwacje mają miejsce w październiku. To sprawia, że wczesne wykrywanie i monitorowanie jest bardziej skomplikowane, a także ogranicza stosowanie tylko jednego pokolenia pestycydów rocznie, które nie wpływają na już pojawiające się larwy podczas zbiorów ziemniaków. Wreszcie, szkodnik ten wykazuje również duże zdolności reprodukcyjne, zwłaszcza w przypadku obecności wielu osobników stonki ziemniaczanej na sąsiednich polach, które stykają się z polami ziemniaczanymi ze względu na normalny przepływ ludzi i pojazdów pomiędzy nimi. Wszystkie te aspekty sprawiają, że zwalczanie tego gatunku jest bardzo trudne. Stonka ziemniaczana jest najgroźniejszym szkodnikiem ziemniaków w Polsce. Jej wpływ na produkcję ziemniaków jest różny w poszczególnych latach, ale w ostatnim okresie osiąga średnio 12%, a szczytowo około 30%. Główne rejony występowania to centralna i południowa Polska. Brak jest danych dla Polski północnej.
Jak już wcześniej wspomniano, stonka ziemniaczana w stadium larwalnym żywi się głównie korzeniami ziemniaków, natomiast w fazie dorosłej liśćmi. Jednak zarówno larwy, jak i osobniki dorosłe mogą atakować również inne rośliny psiankowate (papryka, pomidor). Larwy pierwszego pokolenia mają jedno pokolenie w sezonie, natomiast larwy drugiego pokolenia mają dwa pokolenia – jedno na przełomie sierpnia i września, a drugie na przełomie października i listopada. Ich liczebność zależy przede wszystkim od warunków pogodowych w okresie letnim, kiedy to
przeżywalność zimowa stonki ziemniaczanej jest najniższa. Stonka ziemniaczana zimuje w stadium jaj, które można znaleźć głównie na bulwach ziemniaków pozostawionych w glebie lub resztkach roślinnych. Osobniki dorosłe pojawiają się po zbiorze ziemniaków (w czerwcu lub lipcu), łączą się w pary, a samice składają jaja na bulwach ziemniaków. Jaja wylęgają się na początku sierpnia (rys. 1), larwy żerują aż do nadejścia zimy około połowy października, kiedy to przenoszą się głębiej do gleby, aby przezimować. Tam przepoczwarczają się na wiosnę, a dorosłe osobniki pojawiają się po zbiorze ziemniaków (3-5 tygodni po zbiorze ziemniaków).
Mogą zimować także na innych roślinach psiankowatych (np. papryka) występujących w pobliżu, a ich liczebność zależy od warunków pogodowych panujących latem – jeśli jest zimno przez przez długi czas nie rozmnażają się. Stonka ziemniaczana w Polsce ma dwa pokolenia w roku – w lipcu-sierpniu i październiku-listopadzie.
